Wakacje

Obraz Półwyspu w świetle dawnych map

31 sierpnia 2011r.

Dawne mapy ukazują Półwysep Helski z różną dokładnością i w sposób nie zawsze wiarygodny. Najstarsza znana mapa odnotowująca istnienie półwyspu, autorstwa Mikołaja z Kuzy, pochodzi z 1491 r. Hel występuje tu wprawdzie jako półwysep, jednak w postaci zdeformowanej, co zapewne należy tłumaczyć niedokładnością mapy. Mapy XVI-wieczne również przedstawiają Hel jako półwysep, ale jego kształt i usytuowanie są różne. Znaną mapę morską Olausa Magnusa z 1539 r. należy uznać za miarodajną, wiadomo bowiem, że autor w latach 1527?1536 przebywał w Gdańsku, a ówcześnie część półwyspu należała do tego miasta. Autor mógł więc go osobiście oglądać. Znaczną zbieżnością ze stanem dzisiejszym odznacza się pergaminowa mapa Zatoki Gdańskiej z 1596 r. Waltera Clemensa. XVII-wieczne mapy, które jako morskie możemy uznać za dokładniejsze, jak np. holenderska mapa Zatoki Gdańskiej Antoniego Jacobsa z 1644 r. czy mapa Bałtyku w atlasie Jana van Loon wydanym w 1666 r. w Amsterdamie, przedstawiają Hel jako półwysep o kształcie zbliżonym do dzisiejszego. Niewątpliwie najistotniejszą pozycją jest mapa Zatoki Puckiej wykonana w 1637 r. na zamówienie królewskie przez pozostającego w służbie polskiej Fryderyka Getkanta. Autor umieścił ją w atlasie ?Topographia practica conscripta et re-cognita per Fridericum Getkant mechanicum", który znajduje się w Archiwum Wojskowym w Sztokholmie i dopiero niedawno opublikowano w Polsce reprodukcje map i planów w nim zawartych. Mapa Zatoki Puckiej jest dokładna, oparta 8 na rzetelnych pomiarach i dowodzi, że istnienie półwyspu było faktem. Wiele natomiast nieporozumień wywołuje dziś mapa Zatoki Puckiej \Ajykonana przez Eryka Jónsena Dahlbergha prawdopodobnie w latach 1656?1657. Umieszczono ją w wydanym w 1696 r. dziele Samuela Pufendorfa ?De rebus a Carolo Gus-tavo Sueciae rege gestis commentariorum libri septem". Zamiast półwyspu widnieje na niej sześć wysp. Do mapy tej należy jednak podchodzić z dużą rezerwą, ponieważ autor nie znał osobiście przedstawionego terenu, jego praca miała charakter kompilacyjny. Cieśniny przedstawione na mapie to faktycznie obniżenia terenu, przez które przedzierały się fale morskie w okresie silnycł> sztormów i dlatego nie należy wyciągać wniosków, że półwysep jako całość nie istniał. Nieco późniejsza mapa Półwyspu Helskiego, z 1670 r. (znajdująca się w Gabinecie Rycin Biblioteki Gdańskiej PAN) wykazuje zgodność z mapą Getkanta. Opublikowana na początku XVIII w. mapa Beauplana ukazuje ciągły Półwysep Helski. Inne, zaliczane przez współczesnych kartografów do gorszych, jak np. Enderscha (1758) czy Zannoniego (1772), przedstawiają Hel podobnie jak mapa Dahlbergha, tzn. niezgodnie z rzeczywistością.